آسمان و زمین در قرآنجهانشناسی یکی از موضوعاتی است که در قرآن کریم مطرح شده است، در این مقاله مطالبی پیرامون زمین و آسمان که بخشی از جهان آفرینش است در چند بحث کوتاه ارائه می‌گردد. ۱ - تعداد آسمان و زمیندر قرآن کریم، هفت مورد به صراحت و دو مورد به کنایه سخن از آسمان‌های هفت‌گانه و درک مورد نیز سخن از زمین‌های هفت‌گانه آمده است. «الله الذی خلق سبع سماوات و من الارض مثلهن تنزل الامر بینهن» «خداوند همان کسی است که هفت آسمان را آفرید، و از زمین نیز همانند آنها، فرمان او پیوسته در میان آنها فرود می‌آید». ۲ - نکات اساسیقبل از آنکه مقصود هفت آسمان و زمین روشن شود: لازم است به چند نکته اساسی اشاره شود: ۲.۱ - مقصود از سماءکلمه «سماء» و مشتقات آن که سیصد و ده بار در قرآن کریم به کار رفته است؛ دارای مفهوم جامعی است که مصادیق و معانی متعددی از آن اراده می‌شود از جمله؛ الف. «سماء» در لغت از ریشه «سمو» به معنای بلندی است، حتی برخی لغویون ادعا کردند هر بالایی نسبت به پایین آن آسمان و هر پایین نسبت به بالای آن زمین است. ب. آسمان در قرآن در دو مفهوم بکار رفته است: ۲.۱.۱ - آسمان مادی۱. آسمان به معنای جهت بالا «اصلها ثابت وفرعها فی السماء» «مانند درخت پربرکت و پاکیزه که ریشه آن در زمین ثابت و محکم است و شاخه‌های آن به آسمان کشیده شده است». . ۲. آسمان به معنای جو اطراف زمین: «ونزلنا من السماء ماء مبارکا» «و از آسمان آب مبارکی را فرو فرستادیم». ۳. آسمان به معنای مکان سیارات و ستارگان: «تبارک الذی جعل فی السماء بروجا وجعل فیها سراجا وقمرا منیرا» «بزرگوار آن خدایی که در آسمان برج‌ها مقرر داشته و در آن چراغ روشن خورشید و ماه تابان را روشن ساخت». ۲.۱.۲ - آسمان به معنای معنوی۱. آسمان به معنای مقام قرب و مقام حضور که محل تدبیر امور عالم است: «یدبر الامر من السماء الی الارض» «اوست که امر عالم را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند». ۲. آسمان به معنای موجود عالی و حقیقی: [۱۷]
رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهش در اعجاز علمی قرآن، ج۱، ص۱۳۴.
«وفی السماء رزقکم وما توعدون» «روزی‌تان و آن چه به شما وعده داده می‌شود (که ظاهرا بهشت منظور است) در آسمان قرار دارد».۲.۲ - مقصود از ارضکلمه «ارض» در قرآن، ۴۶۱ بار به کار رفته است و همیشه به صورت مفرد استعمال شده است و دارای معانی و مصادیق مختلف است، از جمله؛ الف. ارض در لغت به معنای کره خاکی که انسان بر روی آن زندگی می‌کند، می‌باشد. ب. در قرآن کریم، ارض به چند معنا به کار رفته است. مانند: ۱. ارض به معنای کره زمین در مقابل آسمان، (۸۰ بار در قرآن آمده است). ۲. ارض به معنای قطعات زمین و آبادی: (۱۱۰ بار در قرآن آمده است). ۳. ارض به معنای عالم طبیعت و پهنای زمین (۲۶۰ بار در قرآن آمده است). ۳ - علت مفرد بودن ارضدر تمامی موارداد شده، از کلمه ارض معنای مفرد می‌فهمیم، چه آن جا که منظور کره زمین است که فقط کره زمین وجود دارد، چه آن جایی که منظور مکه است که فقط مکه وجود دارد، چه آن جایی که منظور بیت‌المقدس است و... لذا بدین جهت کلمه ارض همیشه در قرآن مفرد آمده چرا که معنای مراد از آنک معنای مفرد است. ۳.۱ - نکتهفقط از سوره طلاق آیه ۱۲ به نحوی متعدد بودن زمین ممکن است قابل استفاده باشد که عبارتند از: «الله الذی خلق سبع سماوات و من الارض مثلهن»؛ خداوند کسی است که هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز همانند آن را. یعنی همان‌گونه که آسمان‌ها هفت‌گانه‌اند زمین‌ها نیز هفت‌گانه می‌باشند. این تنها آیه‌ای است که اشاره به زمین‌های هفت‌گانه دارد، البته باید توجه داشت که در این‌جا نیز با این که مراد از کلمه ارض معنای جمع است ولی لفظ آن مفرد است. ۴ - مقصود از سبعکلمه سبع (هفت) در عربی به دو صورت به کار می‌رود: الف. هفت به معنای عدد مشخص و معین که در ریاضیات به کار می‌رود. ب. هفت به معنای نماد کثرت؛ چرا که گاهی در عرب کلمه «هفت» به کار می‌رود و معنای کنائی آن (تعداد زیاد و کثیر) مراد است. ۵ - احتمالات در هفت آسمانمفسرین درباره واژه «هفت آسمان» چندین احتمال داده‌اند. ۵.۱ - در معنای حقیقیهفت به معنای عدد حقیقی باشد که در این صورت این احتمالات متصدر است. ۱. هفت آسمان پر از ستاره و سیاره مثل هفت کره خاکی زمین. احتمال وجود هفت جهان مشابه که هنوز کشف نشده است، وجود دارد. ۲. هفت مقام قرب و حضور و موجود عالی معنوی (هفت آسمان) در مقابل هفت مرتبه پست وجودی طبیعت (هفت زمین). ۵.۲ - در معنای کثرتاگر هفت، به معنای کثرت باشد در این صورت احتمالات زیر متصور است: ۱. آسمان‌های زیادی (مجموعه کرات و سیارات و...) خلق کرد. و زمین‌های زیادی (کره‌های خاکی مشابه زمین) خلق کرد. که همه آنها در فضا شناور و معلق هستند. ۲. تعداد زیادی از طبقات جو آسمان را خلق کرد و تعداد زیادی از طبقات داخلی زمینا قطعات زمین و اقلیم‌ها را خلق کرد. ۳. مراتب معنوی و مقامات قرب و حضور و موجودات عالی بسیاری خلق کرد و مراتب پست طبیعت را که بسیار است، خلق کرد. درباره زمین‌های هفت‌گانه؛ همان احتمالات را که درباره آسمان هفت‌گانه گفته شده آورده‌اند. ۶ - هدف قرآنبا توجه به ابهامی که در معنای هفت آسمان قرآن وجود دارد و با توجه به ابهاماتی که در مورد آسمان و کهکشان‌ها از نظر علمی وجود دارد؛ نمی‌توان درباره آن نظر قطعی داد و همه نظریات به صورت احتمال و گمان مطرح می‌شود. [۲۹]
طنطاوی جوهری، تفسیر الجواهر، ج۱، ص۴۶.
[۳۰]
رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهش در اعجاز علمی قرآن، ج۱، ص۱۲۶-۱۴۲.
اما نباید از این نکته غافل شویم که هدف قرآن هدایت معنوی و تربیتی بشر است و اشاره قرآن به مواردی از قبیل هفت آسمان و زمین، حرکت خورشید و زمین و... علاوه بر حقانیت آنها، نشان از قدرت لایزال او و هموار نمودن راه خداشناسی و آماده کردن زمینه تفکر و تدبر در آفرینش است. همچنین بعضی از مطالب علمی قرآن نیازمند به زمان و اثبات علم تجربی می‌باشد اگر علوم در مسائل علمی قرآنی نظریه‌ای نداد، دلیل بر باطل بودن نظریه قرآن نیست.۷ - عناوین مرتبط•آسمان• آسمان (قرآن)• آسمان در آخرت•آخرت در کتاب‌های آسمانی• آسمان در قرآن؛ آسمان دنیا•آسمان در قیامت• آسمان و جهان (کتاب)• آسمان و زمین• تسخیر زمین (قرآن)•برکت زمین (قرآن)• تزیین زمین (قرآن)• تکلیف زمین (قرآن). ۸ - پانویس۹ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آسمان و زمین در قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۱/۰۴ |